Tên thường gọi: Nga truật
Tên gọi khác: Ngải tím, bồng truật, nghệ đen, nghệ tím, ngải xanh…
Tên nước ngoài: White turmeric, zedoary, kentjur
Tên khoa học: Curcuma zedoaria (Berg.) Roscoe
Họ: Gừng (Zingiberaceae)
Tổng quan về dược liệu nga truật
Tìm hiểu chung về nga truật
Đây là một loài cây thân thảo, cao chừng 1–1,5m. Thân rễ hình nón, có vân ngang và khía dọc, mang theo những củ hình trụ tỏa ra theo hình chân vịt, có màu vàng ở trong và những vòng màu xám ở củ già. Ngoài ra, thân rễ còn mang những củ hình trái xoan hoặc hình trứng, màu trắng, có cuống dài và mảnh.
Lá hình mũi mác, dài 30–60cm, rộng 7–8cm, không có cuống. Có bẹ lá ở gốc, đầu nhọn có đốm tía dọc theo gân giữa ở mặt trên của lá, mép nguyên hơi uốn lượn.
Cụm hoa hình trụ, dài chừng 20cm, mọc từ thân rễ trên một đoạn ở bên cạnh thân có lá, thường xuất hiện trước khi cây ra lá. Hoa nhiều và có màu vàng.
Mùa hoa quả vào tháng 4–5.
Ở Việt Nam, nga truật phân bố rộng rãi khắp các tỉnh miền núi và trung du, nhất là Hà Giang, Lai Châu, Yên Bái, Lào Cai, Tuyên Quang, Sơn La, Cao Bằng…
Bộ phận dùng của nga truật
Sử dụng thân rễ được thu hái vào mùa đông, rửa sạch, thái lát, phơi khô.
Nếu là thân rễ khô thì đồ nhanh cho mềm rồi thái lát, tẩm giấm một đêm xong sao qua.
Thành phần hóa học trong nga truật
Nga truật có chứa sesquiterpen thuộc nhiều nhóm khác nhau và tinh dầu. Ngoài ra, trong dược liệu này còn có curcumin, bis (4-hydroxycinamoyl)-methan, 4-hydroxy-cinamoyl feruloylethan, ethyl p-methoxycinamat.
Theo một số tài liệu, nga truật còn chứa tinh bột, tinh dầu gồm có d-α-pinen, d-camphen, cineol, d-camphor, d-borneol, sesquiterpen… và một số kim loại nặng cùng khoáng chất như Zn, Cu, Fe, Mn, Cr, Pb, Ca, K.
Tác dụng, công dụng của nga truật
Dược liệu nga truật có những công dụng gì?
Bột bào chế từ thân rễ nga truật đem thí nghiệm trên chuột, đường uống cho thấy tác dụng tăng cường bài tiết mật rõ rệt, đồng thời ức chế nhẹ tiết dịch dạ dày.
Không những thế, dược liệu này còn cho thấy nhiều tác dụng khác như kích thích tiêu hóa, kiện vị, bài hơi. Tinh dầu có tính kháng khuẩn, cao cồn từ thân rễ có thể dùng ngừa thai (trên động vật thử nghiệm).
Trong Đông y, nga truật có vị cay, đắng, tính ôn, quy vào kinh can. Vị thuốc này có tác dụng hành khí, phá huyết, thống kinh bế, tiêu tích hóa thực.
Đối với y học cổ truyền, loài cây này được dùng làm thuốc chữa đau bụng, ăn không tiêu, đầy hơi, bế kinh, tích huyết, hành kinh có huyết khối (máu đông thành cục).
Y học hiện đại lại sử dụng nga truật làm thuốc bổ trong rượu trường sinh gồm có lô hội 25g, long đởm thảo 5g, đại hoàng 2,5g, nga truật 2,5g, phan hồng hoa 2,5g, Polyporus officinalis (một loài nấm) 2,5g. Các vị thuốc trên đem thái nhỏ, ngâm trong 2.000ml cồn 60º trong 10 ngày. Sau đó, lọc lấy rượu uống, ngày từ 2–5ml. Uống nhiều quá sẽ có tác dụng nhuận tràng.
Ở Ấn Độ, nước sắc nga truật phối hợp với hạt tiêu, quế và mật ong dùng chữa cảm lạnh.
Liều dùng của nga truật
Liều dùng thông thường của nga truật là bao nhiêu?
Liều dùng hàng ngày thường từ 3–6g dưới dạng thuốc sắc hoặc thuốc bột.
Một số bài thuốc có nga truật
Nga truật được sử dụng trong những bài thuốc dân gian nào?
1. Chữa tích huyết, hành kinh có cục máu đông, đau bụng kinh hoặc rong kinh ra huyết đặc
Nga truật và ích mẫu mỗi vị 15g, sắc lấy nước uống.
2. Chữa nôn ở trẻ bú sữa
Nga truật 4g, muối ăn 3 hạt, sắc với sữa cho sôi chừng 5g. Sau đó, hòa tan với ngưu hoàng (lấy lượng bằng gạo) rồi cho trẻ uống.
3. Chữa cam tích, biếng ăn ở trẻ em
Nga truật 6g, hạt muồng trâu 4g. Sắc lấy nước uống.
Lưu ý, thận trọng khi dùng nga truật
Khi dùng nga truật, bạn nên lưu ý những gì?
Để sử dụng nga truật một cách an toàn và có hiệu quả, bạn nên tham khảo trước ý kiến từ các bác sĩ, thầy thuốc đông y uy tín. Một số thuốc, thực phẩm chức năng hay thảo dược khác mà bạn đang dùng có thể gây ra những tương tác không mong muốn với dược liệu này.
Trong quá trình sử dụng, nếu thấy xuất hiện các triệu chứng bất thường, hãy tạm ngưng dùng và thông báo ngay cho bác sĩ.
Mức độ an toàn của nga truật
Chưa có đầy đủ thông tin về việc sử dụng nga truật trong thời kỳ mang thai và cho con bú. Bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc trước khi dùng thảo dược này.
Tương tác có thể xảy ra với nga truật
Nga truật có thể tương tác với một số thuốc, thực phẩm chức năng hay dược liệu khác mà bạn đang sử dụng. Để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi dùng, bạn nên hỏi ý kiến của bác sĩ và thầy thuốc trước khi muốn dùng bất kỳ loại dược liệu nào.
Chúng tôi không đưa ra các lời khuyên, chẩn đoán hay các phương pháp điều trị y khoa.